شهر باستانی ماداکتو (شهر باستانی سیمره)

شهر باستانی سیمره در استان ایلام و شهرستان دره‌ شهر واقع شده است و از جمله آثار تاریخی ارزشمند ایران و از تماشایی‌ترین جاهای دیدنی ایلام به شمار می‌رود. این مکان تاریخی که با عنوان ماداکتو نیز شناخته می‌شود، از اولین آثار تاریخی کشور است که در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ زمزمه‌هایی نیز حکایت از تلاش برای ثبت جهانی این اثر تاریخی ارزشمند دارد.

کارشناسان، سیمره را با وسعتی حدود ۲۰۰ هکتار به‌عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین محوطه تاریخی استان ایلام معرفی می‌کنند. منطقه‌ای که به گفته برخی منابع، بر ویرانه‌های شهر عیلامی ماداکتو، با بیش از ۲,۵۰۰ سال قدمت بنا شده است و قدمت سازه‌های فعلی آن به زمان حکومت ساسانی می‌رسد. شواهدی نیز وجود دارد که بر اساس آن،‌ اولین مسجد ایران در دوران صدر اسلام،‌ در سیمره ساخته شد. در این نوشتار با تاریخچه این شهر بیشتر آشنا می‌شوید.

شهر باستانی سیمره کجاست؟

• آدرس: استان ایلام، شهرستان دره‌شهر، حاشیه شرقی شهر دره‌شهر

شهر باستانی سیمره (Seymareh) که با عنوان ماداکتو (Madakto) نیز شناخته می‌شود، از مهم‌ترین دیدنی‌های تاریخی استان ایلام و بزرگ‌ترین محوطه تاریخی این استان به شمار می‌رود. این شهر از اولین آثار تاریخی است که در شهریور ماه سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دره شهر در ۱۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهر ایلام قرار دارد و محوطه تاریخی سیمره نیز در حاشیه جنوب شرقی شهر دره‌شهر واقع شده است. در واقع، شهر باستانی «ماداکتو» قدیمی‌ترین بخش دره شهر به حساب می‌آید که بر اساس برخی از شواهد موجود، روزگاری شهری آباد و پررونق بود و ناگهان، در زلزله‌ای مهیب (احتمالا بیش از هزار سال پیش) ویران شد. منطقه‌ای با وسعت حدود ۱۲۰ هکتار (و به ادعای برخی منابع بالغ بر ۲۰۰ هکتار) که در شمال «کبیرکوه» بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رشته کوه استان ایلام، در دره سیمره و در جنوب رودخانه‌‎ای به همین نام قرار گرفته است.

مسیر دسترسی به دره شهر و شهر باستانی سیمره

برای بازدید از منطقه تاریخی دره شهر و شهر سیمره، چنانچه از تهران و با خودروی شخصی حرکت را آغاز کنید، سه مسیر پیش روی شما قرار خواهد داشت. در مسیر اول، باید خود را به جاده قم برسانید و پس از عبور از استان‌های قم و اراک، رهسپار استان لرستان و شهر خرم‌آباد شوید. در انتهای این مسیر و از جاده پل دختر، می‌توانید به دره شهر برسید. در حاشیه جنوب شرقی دره شهر، بقایای شهر باستانی سیمره قابل‌‌ مشاهده خواهد بود.

مسیر دوم از مبدا تهران، از شهر پرند آغاز می‌شود و پس از عبور از ساوه، به استان همدان می‌رسد و با گذر از شهرهای ملایر و بروجرد و خرم آباد، به جاده پل دختر و در نهایت دره شهر ختم خواهد شد. مسیر سوم نیز از شهر پرند و ساوه می‌گذرد و با عبور از استان‌های همدان و کرمانشاه، به ایلام و سپس شهر دره شهر خواهد رسید.

همچنین، اهالی جنوب کشور از شهر دزفول در استان خوزستان و اهالی غرب کشور از خرم‌آباد مرکز استان لرستان، می‌توانند مسیر حرکت خود را به‌سمت ایلام، دره‌شهر و سپس شهر باستانی سیمره در پیش بگیرند.

چنانچه قصد سفر با وسایل حمل و نقل عمومی را دارید، خود را به مرکز استان ایلام برسانید. فاصله شهر ایلام تا دره شهر کمتر از ۱۳۰ کیلومتر است و تقریبا با ۱٫۵ تا دو ساعت رانندگی در جاده (با میانگین سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت)، می‌توان به دره شهر تاریخی و شهر سیمره رسید.

تاریخچه شهر باستانی سیمره ایلام

سیمره بزرگ‌ترین محوطه تاریخی استان ایلام است که بنا بر شواهد موجود، در دوره ساسانی بر ویرانه‌های شهر ماداکتو، پایتخت حکومت عیلامیان بنا شد. بر اساس این شواهد، قدمت این شهر به بیش از ۲,۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.

از شواهد تاریخی چنین بر می‌آید که در جریان نبرد موسوم به «جنگ شوش» در سال ۶۴۵ پیش از میلاد، شهر ماداکتو پس از حمله دولت آشور به دولت عیلام و پیروزی آشور بانیپال، رونق خود را از دست داد و این رکود در زمان هخامنشیان و سلسله‌های بعدی نیز باقی ماند؛ تا اینکه با روی کار آمدن حکومت ساسانی، آبادانی به این منطقه بازگشت و ساسانیان،‌ نام «سیمره» را بر این شهر گذاشتند. مورخان این شهر باستانی را مرکز ولایت مهرگان‌کدک (مهرگان‌کده) می‌دانند که مردمانی از تبار عرب، فارس و کرد در آن سکونت داشتند.

برخی بر این عقیده‌اند که در سال ۹۴۵ میلادی زلزله‌ای مهیب در دره سیمره رخ داد و آن را به‌طور کامل تخریب کرد. ادعاهایی نیز وجود دارد که مردم شهر، این زلزله را پیش‌بینی و پیش از وقوع آن، شهر را به‌طور کامل تخلیه کردند. بدین ترتیب، شهر بزرگی که گفته می‌شد ساختمان‌های بسیاری در آن وجود داشت، با وقوع زلزله، برای همیشه خالی از سکنه باقی ماند.

هنری راولینسون (Sir Henry Rawlinson) سیاست‌مدار و خاورشناس مشهور انگلیسی و محقق متون میخی ایران، در سفرنامه خود که با نام «گذر از زهاب به خوزستان» به فارسی ترجمه شده است، درباره سیمره چنین می‌نویسد:

به‌سمت جنوب غربی برای دیدن خرابه‌های شهر سیمره به راه افتادم. فاصله شهر سیمره تا مصب کرخه در حدود ۱۳ کیلومتر است و موقعیت مکانی آن با سیروان یکی است. افزون بر این، چنان شباهتی بین این دو شهر وجود دارد که آنچه درباره سیروان گفته‌ام، درباره سیمره نیز صدق می‌کند.

با این حال، یک فرق عمده وجود دارد و آن هم اینکه در اینجا، ساختمان‌های بیشتری وجود دارد که بزرگی شهر را می‌رساند و همچنین، در سیمره ساختمان‌ها به هم فشرده نیستد و ازاین‌رو، مسیر خیابان‌ها، بازارها، محل کاروانسراها و عمارات به‌خوبی آشکار است.

نحوه کشف شهر باستانی سیمره

شهر باستانی سیمره از نخستین آثار تاریخی کشف و ثبت شده در استان ایلام به حساب می‌آید؛ اما تاریخ دقیق نخستین کاوش و نحوه کشف آن مشخص نیست. برخی معتقدند «هنری راولینسون» (Sir Henry Rawlinson) انگلیسی، نخستین باستان‌شناسی بود که در سال ۱۸۳۶ میلادی از شهر سیمره بازدید و اقدام به پژوهش در این منطقه کرد. او معتقد بود که ویرانه‌های باقی‌مانده از سیمره به زمان حکومت ساسانی ارتباط دارد.

«ژاک دو مورگان» (Jacques de Morgan) باستان‌شناس فرانسوی نیز در سال ۱۸۹۱ میلادی به دیدار سیمره رفت و آن را همان شهر تاریخی ماداکتو معرفی کرد. «اورل اشتاین» (Aurel Stein) مجارستانی، دیگر باستان‌شناسی بود که در ۱۹۳۶ میلادی به شناسایی و کاوش در سیمره همت گماشت.

گفته می‌شود تا پیش از سال ۱۴۰۰ خورشیدی، ۹ فصل کاوش باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی انجام گرفته است. بر اساس این کاوش‌ها، مکان‌هایی چون خانه اربابی، بنای مسجد، اماکن حاشیه سیل بند و اماکن مسکونی حاشیه نشین شهر کشف شده‌اند.

بر اساس شواهد تاریخی و کاوش‌های باستان‌شناسی، اولین مسجد ایرانی دوران صدر اسلام در شهر باستانی سیمره ساخته شد

بنا بر کاوش‌های صورت گرفته، اولین مسجد دوران صدر اسلام در ایران با استفاده از سنگ و گچ در شهر باستانی سیمره ساخته شد که دارای حیاط مرکزی، شبستان و ایوان مزین به گچ بری‌های زیبا بود. علاوه بر آن، بقایای مراکز صنعتی شامل سفالگری و شیشه‌سازی (تامین‌کننده بخشی از اقتصاد شهر سیمره) برج‌های نگهبانی، خیابان، سیستم آبکشی و دفع فاضلاب نیز در کاوش‌های باستان‌شناسی به چشم می‌خورد.

اسامی تاریخی سیمره

منطقه تاریخی سیمره که امروزه با عنوان دره شهر نیز شناخته می‌شود، به اسامی دیگری چون ماداکتو، مهرجان کده، مهرگان کده، مهرگان كدک، مهرگان‌ کذک و مهرجان قذق نیز شهرت دارد.

«یاقوت حموی» مورخ و جغرافی‌دان نامدار قرن هفتم هجری قمری، در متاب «معجم‌البلدان» از این شهر چنین نام برده است:

شهری است در نواحی جبل به سوی خوزستان و آن را مهرجان‌قذق خوانند و آن آبادان و دارای میوه‌ها و آب است.

وسعت شهر سیمره

شهر باستانی سیمره عنوان بزرگ‌ترین محوطه تاریخی در سطح استان ایلام (و به زعم برخی بزرگ‌ترین منطقه تاریخی غرب کشور) را به خود اختصاص داده است. کارشناسان مساحت عرصه باقی مانده این منطقه تاریخی را بیش از ۱۲۰ هکتار تخمین می‌زنند که این وسعت با احتساب حریم‌های چهارگانه اطراف، بالغ بر ۲۰۰ هکتار عنوان می‌شود.

شرایط بازدید از شهر باستانی سیمره

بازدید از شهر باستانی سیمره تابع شرایط و قوانین خاصی نیست و در زمان دلخواه می‌توان به دیدار این اثر تاریخی رفت.

بهترین زمان بازدید از شهر باستانی سیمره

بهترین زمان بازدید از شهر باستانی سیمره را می‌توان فصل بهار و اوایل تابستان دانست؛ چراکه در نیمه اول سال،‌ طبیعت زیبای این منطقه بسیار چشم‌نواز‌ و تماشایی به نظر می‌رسد. با این حال، اوایل فصل پاییز نیز، که دمای هوا نسبتا معتدل است، می‌تواند زمان مناسبی برای سفر به استان ایلام و دیدار از دره شهر تاریخی و مناطق اطراف آن باشد.